Αυτό το δωμάτιο δεν είναι δικό σου (β' μέρος)

Μέρος Β΄: Οι Γάτες δεν πάνε στον παράδεισο

“No tails! No tails, like men! How symbolical everything is!’

~ Aldous Huxley, Limbo (1920)

            «Η όλη αγωγή των γυναικών θα έπρεπε να συσχετίζεται με τους άνδρες, ώστε να τους είναι ευχάριστες, να τους μορφώνουν όταν είναι μικροί, να τους φροντίζουν όταν μεγαλώνουν, να τους συμβουλεύουν και να κάνουν τη ζωή ωραία και ευχάριστη γι’ αυτούς» - τάδε έφη Ζαν Ζακ Ρουσώ στον Αιμίλιο, το μυθιστόρημά του όπου ανέπτυσσε τον ιδεώδη τρόπο ανατροφής των παιδιών. Ιδού ένα ακόμη συντρίμμι γυναίκας  και γυναικών ούτως ώστε να μην στερηθεί ο Ρουσώ τις στιγμές να ζήσει αυτά που έζησε για να γράψει αυτά που έγραψε. Εκείνη η υπηρέτρια με τα πέντε παιδιά του Ρουσώ, αλλά και η Anne Hathaway είναι τα συντρίμμια. Απ’ αυτά, η ιστορία [της λογοτεχνίας] έχει μυριάδες. Αλλά ας επιστρέψω στο βιβλίο και ας βρω κάπου ανάμεσα στα σκοτεινά παμπάλαια αυστηρών μορφών πορτραίτα και το περιθώριο της καθημερινότητας, κάπου ανάμεσα στις κολακευτικές παρατηρήσεις και τον λεπτό μισογυνισμό, την Virginia Woolf να λέει τα παρακάτω:

Όλους αυτούς τους αιώνες, οι γυναίκες λειτουργούν σαν καθρέφτες που έχουν τη μαγική και απολαυστική δύναμη να καθρεφτίζουν τη μορφή ενός άνδρα δυο φορές στο φυσικό της μέγεθος […] Η εικόνα του καθρέφτη είναι τεράστιας σημασίας επειδή διεγείρει τη ζωτικότητα· ερεθίζει το νευρικό σύστημα. Αν τη στερήσεις από έναν άνδρα, μπορεί να πεθάνει […] (σελ. 86 -88)

            Κανείς δεν είπε ότι ο άνδρας είναι ετερόφωτος, αλλά κανείς δεν είπε ότι δεν είναι. Αν ψάξουμε προσεκτικά σε κείμενα συγγραφέων, ίσως να εντοπίσουμε αυτή τη σκιά και το παράξενο φως – ένα φως που θα μπορούσε να προκαλέσει μόνο ο ηλεκτρισμένος δέκτης του δυνάστη. Θα ήταν πολύ απλοϊκό και μονόπλευρο να πούμε τον αρσενικό δημιουργό δυνάστη. Αν μη τι άλλο, μας έχει δώσει Αντιγόνες, Κλυταιμνήστρες, Κλεοπάτρες, Δούκισσες, Κασσάνδρες, Μάκβεθ – αυτό ίσως που θα ήθελα να πω είναι, ότι ο αρσενικός συγγραφέας δεν έχει κάνει τίποτε περισσότερο για να απελευθερωθεί από την στρεβλή ελευθερία του. Ο καθρέφτης – γυναίκα [αντικείμενο] έχει δομήσει απ’ άκρη σ’ άκρη τον ψυχισμό του. Δεν θα μπορούσε για παράδειγμα να γράψει την Λαίδη Γκοντάιβα. Όχι. Γιατί η Λαίδη Γκοντάιβα υπήρξε πράγματι κι άρα δεν θα μπορούσε ποτέ αυτή της η τόλμη και η ελευθερία να είναι δημιούργημα δικό του. Φοβάμαι όμως, ότι όσο κι αν το περιγράψει μέσα στις σελίδες της η Woolf, δεν είναι τόσο εύκολο να καταλάβουμε το πολυσύνθετο φαινόμενο άντρας – γυναίκα – καθρέφτης – είδωλο μέσα στη ζωή και την τέχνη. 

            Έτσι, από τη μία έχουμε λιγοστές τρεμουλιαστές απόπειρες μυθιστοριογραφίας από γυναίκες που είτε αρκούνταν πονηρά και δειλά στο «Ο Συγγραφέας» και δεν υπέγραψαν ποτέ τα γραπτά τους (έτσι που να μας κάνουν να υποπτευόμαστε ότι πολλά από τα κείμενα του παρελθόντος που γράφτηκαν από ανώνυμο συγγραφέα, πιθανόν να είναι κείμενα γυναικών), είτε αντιμετωπίζονταν με μία συμπάθεια από το ανδρικό λογοτεχνικό κατεστημένο, με μία λύπηση παράλληλα (λύπηση, που μέχρι τα χρόνια μας κρατάει ακόμα σε μεγάλο βαθμό), αλλά ως επί το πλείστον με μία διάθεση έμμεσου ελέγχου. Κι εδώ έχουμε ξανά την επιτήρηση. Το κατεστημένο αυτό πρόθυμα αφιερώθηκε στην ερμηνεία των κειμένων κι όταν αισθάνθηκε ότι έχουν ειπωθεί όλα, παραμέρισε τα βιβλία ως ένα θέαμα μαλακό και μετριασμένο, ή ακόμα χειρότερα: ως ένα γυναικείο θέμα.

            Κάπου εδώ θυμάμαι τον πρόλογο που είχε γράψει η Doris Lessing το 1971 για μία επόμενη έκδοση του Χρυσού Σημειωματάριου (1962) της: «δέκα ή και πέντε χρόνια πριν… υπήρχε αρκετή πεζογραφία και θέατρο γραμμένα από άνδρες εντόνως επικριτικούς απέναντι στις γυναίκες – κυρίως από τις Πολιτείες, αλλά κι από την χώρα αυτή, επίσης. Αλλά αυτή τους η στάση θεωρήθηκε δεδομένη, αποδεκτή- μάλιστα- φιλοσοφημένη και φυσιολογική, προπαντός όχι ως μισογύνικη, επιθετική ή νευρωτική».[i]

Η ειρωνεία με την Lessing είναι ότι κατά την απονομή της για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2007, η Σουηδική Ακαδημία την περιέγραψε ως «επική συγγραφέα της γυναικείας εμπειρίας»[1].

Γυναικεία εμπειρία, θηλυκό πρόσωπο στην ποίηση της Θεσσαλονίκης[2], ανόητα γυναικεία μυθιστορήματα, γυναικεία λογοτεχνική συντροφιά[3], ποίηση γένους θηλυκού, η θηλυκή πλευρά της αστυνομικής λογοτεχνίας, Ο Βενσάν[4] αγαπάει να διηγείται ιστορίες μέσα από τα μάτια γυναικών, η Λιλή Ζωγράφου ήταν ένα ντόμπρο αρσενικό σε σώμα γυναίκας[5], μία από τις σημαντικότερες γυναίκες- λογοτέχνες, γυναικεία ποίηση, γυναικείο μυθιστόρημα, γραμμένο από γυναίκες για γυναίκες: το ροζ μυθιστόρημα, "η ποίηση στην ζωή μας": εκδήλωση της Μέριμνας Ποντίων Κυριών Δράμας, «μία από τις λίγες θηλυκές ιδιοφυΐες», ύμνος στην τρυφερότητα, η σφαίρα της θηλυκής φύσης, ποιητική τρυφερότητα, γυναικείοι ποιητικοί διάλογοι, θηλυκό αντίπαλο δέος…

Η προσπάθεια να αναδειχθεί κατά το δεύτερο ρεύμα φεμινισμού, τη δεκαετία του ’60, ο ρόλος της γυναίκας, οδήγησε σε μία άγαρμπη περιχαράκωση, σε μία χωριστή θέση μέσα στην κοινωνία, όπου οι οργανώσεις, οι σύλλογοι, οι σύνδεσμοι κι ακόμη πιο πέρα οι ανθολογίες, τα άρθρα, τα καλλιτεχνικά αφιερώματα ήταν όλοι αυτοί οι ζωντανοί αλλά και παράμεροι χώροι της κοινωνίας. Ακόμα και τα ονόματα των γυναικείων οργανώσεων κοκ υποδήλωναν και υποδηλώνουν όλους τους τρόπους απομονώσεως της γυναίκας[ii]. Διαφορετικά, θα βρίσκαμε τις παραπάνω φράσεις και για το αρσενικό γένος.

           

Στο πέμπτο κεφάλαιο του Ένα Δικό της Δωμάτιο, η Woolf αναφέρει:

Παραμένουν ακόμα και αυτή τη στιγμή σχεδόν αταξινόμητες. (σελ. 185)

Για τη δεκαετία του ‘50[iii] διαβάζω:

Κατά τη δεκαετία του 1950, γυναίκες με ταλέντα λίμναζαν άπραγες σε κάθε προάστιο. Πολλές από τις εξυπνότερες και καλύτερες νέες γυναίκες αφοσιώνονταν στην ανατροφή παιδιών, πριν μάθουν μια τέχνη ή ακόμα και χωρίς να έχουν τελειώσει το σχολείο.

Δεν φαίνεται να διαφέρει και πολύ η δεκαετία του 1950 με τη δεκαετία του 1920. Τι συμβαίνει εβδομήντα χρόνια μετά; Εδώ στρέφω το βλέμμα μου σε δύο ποιητές του σήμερα και διαβάζοντάς τους[6], θα έλεγα πως μου είναι αρκετά ξεκάθαρο τι συμβαίνει εβδομήντα χρόνια μετά: πάλι ο Θεός της ποίησης κλείστηκε στην κιβωτό του παρέα με τα μονάκριβα αρσενικά του παιδιά.  

Παραμένοντας στο πέμπτο κεφάλαιο, η Woolf φαίνεται να παρατηρεί πια μία αύξηση των βιβλίων που έχουν γραφτεί από γυναίκες. Πιο συγκεκριμένα:

[…] διότι τώρα γράφονται από γυναίκες σχεδόν όσα βιβλία γράφονται κι από άνδρες. Ή αν αυτό δεν είναι απολύτως αληθές, αν το ανδρικό φύλο είναι ακόμη το πιο φλύαρο, είναι βέβαιο ότι οι γυναίκες δεν γράφουν πια μόνο μυθιστορήματα. Υπάρχουν τα βιβλία της Τζέιν Χάρισον για την ελληνική αρχαιολογία· τα βιβλία της Βέρνον Λι για την αισθητική· τα βιβλία της Γερτρούδης Μπελ για την Περσία. Υπάρχουν βιβλία για κάθε λογής θέματα τα οποία, μια γενιά πριν, καμία γυναίκα δεν θα μπορούσε να είχε αγγίξει. Υπάρχει ποίηση και κριτική και θέατρο· υπάρχει ιστορία και υπάρχουν βιογραφίες, ταξιδιωτικά βιβλία, μελέτες και έρευνες· υπάρχουν ακόμα και μερικά βιβλία φιλοσοφίας, φυσικών επιστημών και οικονομικών (σελ. 173-174).

Και μεταφραστριών, θα προσθέσω. Κι αν αυτή την παρατήρηση την εξέφρασε η Woolf το 1928, τότε μπορούμε να βάλουμε με το νου μας πόσο έχει διογκωθεί ο αριθμός των γυναικών που γράφουν σήμερα μέσα από όλα τα είδη του λόγου. Παρόλα αυτά ξαφνιάζουν προτάσεις όπως η παρακάτω: «Οποιος διαβάσει Προυστ, Μέλβιλ ή Τολστόι μπορεί κατόπιν να αναζητήσει κι ένα βιβλίο ψυχολογίας, κοινωνιολογίας ή πολιτικής ή κάποια μελέτη για την ιστορία ή τη θεωρία της λογοτεχνίας ή για κάποιον άλλον από τους επιστημονικούς τομείς που θεραπεύουν […][7]». Σήμερα, λοιπόν, επιτηρείται και η ιδιότητα της αναγνώστριας. Και η ερώτηση βέβαια παραμένει: αν το 1928 ήταν εμφανής η παρουσία των γυναικών στην βιβλιογραφία της χώρας, σήμερα για ποιον λόγο είναι τόσο επίμονη η συντήρηση στερεοτύπων που δεν επιθυμούν ποτέ να ξεκαθαρίσουν μια κι έξω με την σκιά τους; Τα στερεοτυπικά φράκταλ μου θυμίζουν τα δάχτυλα που παίζουν με τα κέρματα: δεν ξέρεις τι έχει περισσότερο σημασία.

Κάτι το οποίο σαφώς απέφυγε περίτεχνα η Woolf. Και το απέφυγε ξανά με αλληγορίες.

Οι διακοπές έχουν αυτή τη χρήση στο Ένα Δικό της Δωμάτιο. Η Woolf αντί απλώς να αναφέρει όλα όσα έχουν γράψει οι άντρες για τις γυναίκες, διακόπτει τον εαυτό της και το νήμα της αφήγησης για να αντιστρέψει την προοπτική. Τώρα οι φοιτήτριές της (και εν δυνάμει και οι αναγνώστριες) παρατηρούν τους άντρες, ενώ μέχρι πρότινος ήταν αντικείμενα του ανδρικού πρίσματος και βλέμματος. Μέσα στο βιβλίο, διακόπτει κι άλλες φορές τον εαυτό της, με σκοπό να δείξει πώς οι διαφορετικές ιδέες και οι κοινωνικές επιφυλάξεις (όπως το να κρατούνται οι γυναίκες έξω από την Βιβλιοθήκη), μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο μία αφήγηση ερμηνεύεται και να αποκλείσουν ορισμένες ομάδες ανθρώπων από το να πούνε τις δικές τους ιστορίες ή να μετακινηθούν σε μία άλλη περιοχή, μακριά από το παρατηρούμενο αντικείμενο– σ’ αυτή του παρατηρητή.  Σε ένα άλλο σημείο του βιβλίου, η αφηγήτρια σταματά στη μέση μίας φράσης και λέει [χιουμοριστικά] «Με συγχωρείτε για την απότομη διακοπή. Σίγουρα δεν υπάρχουν άνδρες παρόντες;» (σελ. 178) Για να ολοκληρώσω όμως την θεωρία για τη σημασία και τη χρησιμότητα των διακοπών στο Ένα Δικό της Δωμάτιο και γιατί η Woolf επιλέγει να τις αντιμετωπίσει, είναι γιατί θέλει να ξαναγυρνάει συνεχώς με τον δικό της βιρτζινικό τρόπο σε αυτό που έχει πει από την πρώτη στιγμή και σε αυτό που επαναλαμβάνει σε όλο της το βιβλίο: για να γίνει μία γυναίκα [σπουδαία] συγγραφέας χρειάζεται ένα δικό της δωμάτιο, τον δικό της χώρο, που δεν θα την διακόψει κανένας και που θα είναι σε θέση να ρίξει όλη της την προσοχή στο γράψιμο. Έτσι, η διακοπή[8] ως προέκταση του βιρτζινικού συνειρμού, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι είναι μία προέκταση του συμβόλου της ανεξαρτησίας.

Ένας ακόμη τρόπος που η Woolf, ενώ αναφέρεται και περιγράφει τα πατριαρχικά στερεότυπα, μένει απομακρυσμένη από αυτά και συνεπώς ψύχραιμη, είναι παρατηρώντας το σύμβολο - γάτα Μανξ. Η Μανξ, η γάτα χωρίς ουρά, που πρωτοεμφανίστηκε στο νησί Man της Ιρλανδίας και αναγνωρίστηκε επισήμως το 1920, είναι μία γάτα που γεννιέται χωρίς ουρά. Η Μανξ από το ’20 κι έπειτα θα είναι πάντα κολοβή. Αυτή τη γάτα «είδε» η Woolf:

να κοντοστέκεται καταμεσής στο γκαζόν σαν να απορούσε κι εκείνη με το σύμπαν, κάτι φαινόταν να λείπει, κάτι φαινόταν διαφορετικό. Τι όμως έλειπε, τι ήταν διαφορετικό; Αναρωτήθηκα, ακούγοντας την κουβέντα. Και για να απαντήσω στην ερώτηση αυτή έπρεπε να με σκεφτώ έξω από το δωμάτιο, στο παρελθόν, πριν από τον πόλεμο μάλιστα […] Όλα ήταν διαφορετικά. (σελ.41)

Τίποτα δεν είχε αλλάξει· τίποτα δεν ήταν διαφορετικό, μόνο που εδώ δεν άκουγα ξεκάθαρα αυτά που λέγονταν, αλλά τον ψίθυρο ή το ρεύμα πίσω τους. Ναι, αυτό ήταν – εκεί ήταν η αλλαγή. Πριν από τον πόλεμο σε ένα επίσημο γεύμα σαν αυτό οι άνθρωποι θα έλεγαν ακριβώς τα ίδια πράγματα αλλά θα ακούγονταν διαφορετικά […] (σελ. 42)

Τι έχουμε εδώ; Ο αποκλεισμός της γυναίκας για μια στιγμή αντιστρέφεται μέσα από την αφήγηση· η συμμετοχή της αφηγήτριας σε ένα μεικτού φύλου δείπνο περιγράφεται με μία ανέμελη και ρομαντική διάθεση, μέχρι να διακοπεί η ροή της αφήγησης με την εμφάνιση της γάτας Manx.

Η γάτα Manx θα μπορούσαμε να πούμε ότι αντιπροσωπεύει την περίεργη ιδέα της αρρενωπότητας· χωρίς ουρά το πλάσμα αυτό φαίνεται περίεργο, πλησιάζει κάπως την ιδέα ενός άντρα που είναι κοντά στη θηλυκή πλευρά του και περιγράφεται ως καημένο που «ήταν πράγματι λίγο γελοίο στην όψη, έτσι χωρίς ουρά καθώς ήταν», ένα ζώο υπερβολικά οριζόντιο και μονόπλευρο που μπαίνει ξαφνικά στο οπτικό πεδίο για να διακόψει ξανά τη ροή της σκέψης και της αφήγησης:

Η σκέψη ανθρώπων να σιγομουρμουρίζουν τέτοια πράγματα σε επίσημα γεύματα προπολεμικά, ακόμα και ψιθυριστά, ήταν τόσο αστεία, που ξέσπασα σε γέλια. Και αναγκάστηκα να δώσω εξηγήσεις για το γέλιο μου δείχνοντας τη γάτα Μανξ, που το καημένο το ζώο ήταν πράγματι λίγο γελοίο στην όψη […] (σελ. 44)

            Λίγο πιο προσεκτικά και λίγο παραπάνω ενεργώντας στο κείμενο εκτός από το να το αναγιγνώσκουμε απλώς, θα βλέπαμε ότι η έποψη της καθαίρεσης της βικτωριανής αισθητικής από τη σύγχρονη της Woolf κοινωνία, βρίσκει και ονοματίζει τελικά τον πόλεμο ως αποτέλεσμα και πληροφορούμαστε μαζί με τις φοιτήτριές της, ότι με το ξέσπασμα του Μεγάλου Πολέμου, εγκαταστάθηκαν και νομιμοποιήθηκαν περισσότερο οι ρόλοι των δύο φύλων, με κυρίαρχο το φύλο που μπορούσε να προκαλέσει μαζικά τη βία· το εκπαιδευμένο, μορφωμένο, πλήρως ανορθολογικό αρσενικό. Κι αυτό ήταν σοκ για τις γυναίκες [τουλάχιστον στην αρχή· τουλάχιστον με τα βιρτζινικά μάτια τους], όπως μας πληροφορεί η Woolf. Άνδρες, υποτίθεται, υπεράνω βίας, με την κατανόηση – αν μη τι άλλο – του φυσικού κόσμου, έχοντας στη διάθεσή τους όλες τις Βιβλιοθήκες και τα γρασίδια του κόσμου κι όμως επιρρεπείς στο να ετεροπροσδιορίσουν τη βία στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής, ούτως ώστε να την προσδιορίσουν ως το βασικό μέρος της αρρενωπότητας.

Κι εδώ ας μου επιτραπεί να ανοίξω μία πικρή παρένθεση, αναφέροντας ότι, παρόλο που η Woolf έδειχνε απαισιόδοξη για ορισμένες πτυχές του μέλλοντος (όπως η ροπή του άνδρα στη βία, την εξουσία και η επίδρασή του στη λογοτεχνία), παράλληλα ποτέ δεν έκρυψε ότι ήταν αισιόδοξη για το μέλλον του κινήματος των δικαιωμάτων των γυναικών. Όπως και η γάτα Μανξ, η μεταπολεμική κοινωνία παραπαίει και γι’ αυτό πρέπει να εξοικειωθεί με τα συμπεράσματά της – πώς η κουλτούρα και η φιλοσοφία της την έφεραν ως εκεί[9]. Κλείνει η παρένθεση.

            Κλείνοντας, θα συμφωνήσω ότι όσο δυσάρεστο κι άνισο είναι για τη γυναίκα να «κλειδώνεται» απέξω από την ιστορία, άλλο τόσο είναι να εγκλωβίζεται εντός της. Ίσως τελικά, πέραν από κλειδαριές και πόρτες και σύρτες και αλυσίδες, αυτό που χρειάζεται καταρχήν είναι η δύναμη να σκέφτεται η καθεμία από εκείνην.

Γι’ αυτό αγαπητή Τζούντιθ, διάβαζε προσεκτικά, όταν διαβάζεις άνδρες. Γιατί μέσα στα γραπτά τους μπορεί να κρύβεται πατριαρχία αιώνων ριζωμένη.

Πρώτη δημοσίευση Περιοδικό Ο Αναγνώστης

---

[1] Κι επειδή μ’ αρέσουν τέτοιου είδους ειρωνείες, μία ακόμη που θα μπορούσα να μοιραστώ μαζί σας είναι εκείνα τα κείμενα που αφορούν την θεωρητικό και φιλόσοφο Hélène Cixous, όπου θα δούμε φράσεις μέσα τους όπως: «αναγνωρίστηκε από έναν άλλο Γάλλο φιλόσοφο, τον Ντεριντά ως σπουδαία φιλόσοφος της Γαλλικής Γραμματείας».

[2] Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ερωδιός η ανθολογία «Το θηλυκό πρόσωπο της ποίησης στη Θεσσαλονίκη» σε επιμέλεια Κατερίνας Καριζώνη.

[3] Αντλώ από την ιστοσελίδα της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς τα παρακάτω δημοσιευμένα για έναν διαγωνισμό τους: «Τα έργα πρέπει να είναι λογοτεχνικά, προσεγμένα στη γλώσσα, να εμπνέουν αισιοδοξία και πίστη για τη ζωή και να κινούνται μέσα στην ελληνική πραγματικότητα», κι αναρωτιέμαι: μα αυτό δεν θα έπρεπε να ισχύει λίγο – πολύ για κάθε λογοτεχνικό έργο;

[4] Βλέπε Gilles Vincent.

[5] Δημητροπούλου Α.,  6/2/2018, Λιλή Ζωγράφου: Λογοτεχνία, γένους θηλυκού [διαθέσιμο στο] https://www.culturenow.gr/lili-zografoy-logotexnia-genoys-thilykoy

[6] Ζ.Δ. Αϊναλής, «Ένα Ποίημα τη Νύχτα», στο ψηφιακό περιοδικό Χάρτης, τεύχος 3, Μάρτιος 2019 [διαθέσιμο:] https://www.hartismag.gr/hartis-3/klimakes/paizoyme-ena-poihma και Κ. Δεσποινιάδης, περιοδικό η Τρύπα, [διαθέσιμο:] https://periodikotrypa.wordpress.com/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%AC%CF%84%CE%B5%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%AC%CF%84%CE%BF%CE%B9/%CE%BA%CF%8E%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%82-%CE%B4%CE%B5%CF%83%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B7%CF%82/

[7] Το απότμημα είναι από το βιβλίο «Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας. Δοκίμιο για την ευδοκίμηση μιας μορφής αφηγηματικού λόγου» (2014) Στάμου Ε., εκδ. Gutenberg. Εντοπίζεται όμως και στο κείμενο μορφής άρθρου του Δημήτρη Γκιώνη «Λογοτεχνία γένους… θηλυκού» που δημοσίευσε η Εφημερίδα των Συντακτών (18.1.2015). Δεν ξέρω αν είναι ενδιαφέρον, όσο αμήχανο είναι, που κι αυτό το κείμενο είναι γραμμένο από γυναίκα.

[8] Η διακοπή είναι ένα επαναλαμβανόμενο τέχνασμα στα βιβλία της Woolf, για να δείξει την εισβολή της αρσενικής παρουσίας στο σύμπαν της γυναίκας που συνήθως περιγράφεται ως μόνη και απομονωμένη.

[9]  Η θέση της Virginia Woolf σχετικά με την αρσενική κουλτούρα της βίας έγινε ιδιαίτερα επίκαιρη μετά το θάνατό της και υπάρχει η συζήτηση στη λογοτεχνική κοινότητα σχετικά με το κατά πόσο η αυτοκτονία της σχετίζεται με την αίσθησή της για τον επικείμενο Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο (Hanley, Lynne. “Virginia Woolf and the Romance of Oxbridge”. The Massachusetts Review, 25 (4), 1984).

Βιβλιογραφία

---

[i] Toril, M., 2009. I am not a woman writer. About women, literature and feminist theory today, Eurozine [διαθέσιμο:] https://www.eurozine.com/i-am-not-a-woman-writer/

[ii] Μπερντ, Κ., 1972. Γεννήθηκα Γυναίκα. Πόσο κοστίζει η παρεμπόδιση της προόδου των γυναικών, Αθήνα: Πάπυρος, μτφ Μανώλης Κορνήλιος

[iii] Βλ. Καρολάιν Μπερντ, 1972, σελ. 144.