Τ. Μπέρνχαρντ: Απλά περίπλοκος...

Ο Τόμας Μπέρνχαρντ (1931-1989), ο Δυτικός μα μη Αυστριακός, ο άνθρωπος που γεννήθηκε στην Ολλανδία και μεγάλωσε στην Αυστρία, αυτός που αγάπησε τον Κροπότκιν και έγραψε αναρχικά. Έγραψε συνολικά εννέα μυθιστορήματα και πέντε αυτοβιογραφικά μυθιστορήματα που συγκροτούν την Αυτοβιογραφία του. Τα κείμενα του ανορθόδοξα και προσωπικά, ρέουν με ένα δικό τους στυλ, που αποκαλείται από πολλούς αυστηρά "μπερνχαρντικό", όπως και να'χει ο Μπέρνχαρντ ήταν από τους λογοτέχνες που στραπατσάρεται με την αυστριακή κοινωνία όσο κανείς άλλος, που την ξεγυμνώνει και αφουγκράζεται κάτω από τα σκέλια της, που την παρουσιάζει ως τον κόλαφο του δυτικού πολιτισμού. Και η Αυστρία; Η Αυστρία τον αγκαλιάζει, όσο και οι γύρω χώρες και το 1968 του απονέμεται από το αυστριακό κράτος η μεγαλύτερη διάκριση, το βραβείο Litteraturstaatspreis. Ο Μπέρνχαρντ αιρετικός ακόμα και στη θετική έκβαση της ζωής του (ούτως ή άλλως, κάθε βράβευσή του, τού προκαλούσε αφόρητο άγχος), ομολογεί τις σκέψεις του μπροστά στα μέλη της κυβερνήσεως: «Είμαστε Αυστριακοί, είμαστε απαθείς. (...) Δεν έχουμε να πούμε τίποτα πέρα από αυτό: είμαστε άθλιοι και η ίδια μας η εικόνα μας κάνει βορά μιας φιλοσοφικής, οικονομικής, μηχανικής ομοιομορφίας. (...) Κατοικούμε τα τραύματά μας, φοβόμαστε, έχουμε κάθε δικαίωμα να φοβόμαστε, βλέπουμε ήδη, ακόμη και αν είναι από μακριά θολό, το τεράστιο περίγραμμα του φόβου. (...) Δεν αξίζει να ντρεπόμαστε, δεν είμαστε όμως τίποτα και δεν αξίζουμε τίποτα άλλο από το χάος». 

Η διαθήκη του σπουδαίου Αυστριακού συγγραφέα που σφράγισε τη γερμανόφωνη λογοτεχνία το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα είχε ως εξής: "...Τίποτα από ό,τι εξέδωσα εγώ ο ίδιος, όσο ζούσα, ή από όσα κατάλοιπα βρεθούν, όπως γίνεται πάντοτε, μετά το θάνατό μου επιτρέπω βάσει του ισχύοντος νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων να παιχτεί, να τυπωθεί ή έστω να διαβαστεί δημόσια εντός των ορίων του αυστριακού κράτους - όπως χαρακτηρίζεται πάντοτε αυτό το κράτος - σε οποιαδήποτε μορφή κι αν γίνει αυτό. Ρητά τονίζω ότι δε θέλω να έχω καμία δοσοληψία με το αυστριακό κράτος και προφυλάσσω τον εαυτό μου όχι μόνον από οποιαδήποτε ανάμιξη αλλά και από κάθε είδους προσέγγιση του αυστριακού κράτους σ' ό,τι σχετίζεται με το πρόσωπό μου και το έργο μου για πάντοτε στο μέλλον.

Μετά το θάνατό μου δεν επιτρέπεται να δημοσιευτεί ούτε λέξη από τα λογοτεχνικά μου κατάλοιπα - και σ' αυτά συμπεριλαμβάνω επιστολές και σημειώματα, οπουδήποτε και αν υπάρχουν αυτά..." 

Μετάφραση από τα γαλλικά

Ειρήνη Λεβίδη

Τίποτε ωστόσο δεν τηρήθηκε από αυτά- καλό ή κακό... δεν ξέρω...

Στην Ελλάδα, έχει ξεκινήσει μία αξιόλογη προσπάθεια μετάφρασης των έργων του Μπέρνχαρντ, ήδη από το 1987. Έκτοτε, αρκετοί εκδοτικοί οίκοι ενδιαφέρθηκαν για έργα του. Η θεατρική τύχη του Τόμας Μπέρνχαρντ στην ελληνική σκηνή έχει γνωρίσει δύο σημαντικές σκηνικές αναγνώσεις. Η παράσταση του έργου «Ρίτερ, Ντένε, Φος», πολύτιμη στιγμή στη ζωή της Νέας Σκηνής του Λ. Βογιατζή το 1991, συνιστά έναν από τους βασικούς διαύλους επικοινωνίας του ελληνικού κοινού με τον συγγραφέα. Επίσης τον Δεκέμβριο του 1994 το Θέατρο Τέχνης παρουσίασε το έργο «Μινέτι».

Απόσπασμα από το θεατρικό του έργο, 'Ρίττερ, Ντένε, Φος', σε μετάφραση Λευτέρη Βογιατζή και Σωτηρίας Ματζίρη.

[Οι Ρίττερ και Ντένε, είναι οι αδελφές του Φος και ο Φος είναι ο Λούντβιχ Βίτγκενστάιν (ο Βίτγκενστάιν είχε δύο αδελφές, ενώ φίλος των δύο αδελφών του, όπως και προστατευόμενος καλλιτέχνης της οικογένειας, ήταν ο ζωγράφος Gustav Klimt). Το κείμενο είναι γραμμένο χωρίς σημεία στίξης. Οι τρεις τελείες σε παρένθεση, παραπέμπουν σε κείμενο που παραλείπεται]

ΦΟΣ [απευθυνόμενος στις αδελφές του Ρίττερ και Ντένε]

(...) Εσείς βέβαια δεν καθίσατε να σας ζωγραφίσουν

δεν πέσατε βέβαια θύματα

ενός τέτοιου τσαρλατάνου ζωγράφου

σας ζωγράφισαν ή όχι

έξαλλος

Σας ζωγράφισαν

είσαστε τόσο ξεδιάντροπες

που καθίσατε να σας ζωγραφίσουν

αυτοί οι αντικαλλιτέχνες

που ξεφυτρώνουν σήμερα παντού

και γλείφουνε τους πάντες

και ζητούν εκατομμύρια για τις αηδιαστικές μουντζούρες τους

Σας ζωγράφισαν

ΡΙΤΤΕΡ

Και λοιπον

(...)

ΦΟΣ (...) Στον εαυτό του

(...) Τις ζωγράφισαν

κάθισαν να τις ζωγραφίσουν

(...) Γίνονται ένα με τους ζωγράφους

φωνάζει προς τα έξω

Με τους ζωγράφους

αποκτούν περιουσία και πλούτη

και γίνονται ένα με τους ζωγράφους

Οπότε αυτός ο συρφετός στρογγυλοκάθεται παντού

και μολύνει τον αέρα

(...)

ΡΙΤΤΕΡ

Βοηθήσαμε απλώς

ένα νεό καλλιτέχνη

ΦΟΣ

Είναι μάταιο να βοηθάς τους νέους καλλιτέχνες

δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανοησία

απ' το να βοηθάς τους νέους καλλιτέχνες

γενικά το να βοηθάς τους καλλιτέχνες

δεν έχει νόημα

Οι καλλιτέχνες οφείλουν οι ίδιοι να βοηθούν τον εαυτό τους

προπαντός οι νέοι καλλιτέχνες

οφείλουν να βοηθούν οι ίδιοι τον εαυτό τους

γι αυτό δεν βγαίνει τίποτα από τους νέους καλλιτέχνες

επειδή διαρκώς τους βοηθάμε

όποιος βοηθάει έναν καλλιτέχνη

τον εκμηδενίζει

προ παντός όποιος βοηθάει έναν νέο καλλιτέχνη

τον καταστρέφει και τον εκμηδενίζει

αυτή είναι η αλήθεια

Να περιβάλλεσαι το μανδύα του Μαικήνα

τίποτα δεν υπάρχει πιο αποκρουστικό

Μα ό,τι λέγεται

κανένας δεν το ακούει

Εμένα το μαικηνάτο με απωθούσε πάντα

Πλούσιοι

μαικήνες

ψεύτες

(...) αυτή η εποχή δε θα περάσει στην ιστορία της τέχνης

σαν άγραφη σελίδα ντροπής ναι

σαν καταστροφή ναι

σαν καταστροφή της τέχνης

σαν γιγάντιος κρατήρας της τέχνης

που θα σκύβουν να δουν μέσα του οι άνθρωποι σε εκατό χρόνια

κι απ' όπου μόνο αναθυμιάσεις θα αναδίνονται

τίποτε άλλο

τίποτε άλλο

(...)