Το Θέατρο του Θερβάντες

Τί προσόντα τους αναγνωρίζει; Και ποιό ρόλο αποδίδει στον εαυτό του στην ιστορία

του ισπανικού θεάτρου: Δικαιολογείται που βγαίνει κάπως από τη συνηθισμένη του  μετριοφροσύνη και θεωρεί τον εαυτό του σαν ενδιάμεσο, διόλου αμελητέο, ανάμεσα στις  απόπειρες των Πουέδα και των Ναχάρο και στην ένδοξη εγκατάσταση του μεγάλου Λόπε ντέ Βέγκα στο θρόνο της δραματικής μοναρχίας. Διεκδικεί κυρίως την τιμή ότι ήταν ο πρώτος, που παρουσίασε τη φαντασία και τις κρυφές σκέψεις της ψυχής, φέρνοντας ηθικές μορφές στη ζωή του Θεάτρου.

Πρέπει ν' αναγνωρίσουμε ότι εγκαινίασε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές φόρμες της "Κομέντια" της χρυσής εποχής.

Μπορούσε δίκαια να περηφανεύεται ότι σ' αυτά τα έργα που τα περιόρισε από τις πέντε στις τρείς πράξεις, φανέρωσε μια ευτυχή και γόνιμη εφευρετικότητα. Αλλά η μεγαλοφυΐα του σκόνταφτε σε μιαν αντίφαση, που του ήταν δύσκολο να κατανικήσει. Είχε την αίσθηση του μέτρου και το γούστο του σταματούσε την ορμή της φαντασίας του. Είπε, πριν από τον Μπαουλώ, ότι δεν μπορούσε να δεχθεί ένα ήρωα "παιδί στην πρώτη πράξη και γέρο στην τελευταία". Διαμαρτυρόταν κατά των θεαμάτων που μέσα σε δυο ώρες βρίσκουν τον καιρό να μεταφέρουν τη σκηνή σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου. Αλλά πώς, μέσα σε μια πλοκή που σέβεται του κλασσικούς περιορισμούς, να μπουν αλληγορίες, που να μην είναι αφαιρέσεις κληρονομημένες από το Μεσαίωνα, αλλά αντίθετα να αγκαλιάζουν νέες ευρύτερες προοπτικές;

Ο Θερβάντες το δοκίμασε. Η Ισπανία και το Δουέρο, ο Πόλεμος και η Πείνα, η Αρρώστια και η Φήμη παρουσιάζονται στη "Νουμωνθε" του και περιβάλλουν με τραγική ατμόσφαιρα μιαν ένδοξη ήττα "που τη ζηλεύουν οι Νίκες". Μήπως συνέλαβε την ιδέα ενός θεάματος, όπου η φαντασία, επεκτείνοντας την ψυχολογία, θ' ανέβαζε το δράμα στο ύψος της εποποιίας; Ίσως. Αλλά ο φόβος του "ντεζενγάνο", η απογοήτευση, τον επηρέασε και το όνειρο του τελείωνε με μια ειρωνεία όπου άλλωστε εκδηλωνόταν η δημιουργική του δύναμη.

Τα ιντερμέτζαμας δίνουν μια λαμπρή απόδειξη. Είναι χαριτωμένοι διάλογοι, θα λέγαμε "σκέτς", όπου η φαντασία δίνει ένα σωστό τόνο όπου απο το απλούστερο γέλιο φτάνει στη λεπτότητα της φιλοσοφικής σάτιρας.

 Ο Θερβάντες δημιουργεί την προθήκη των θαυμάτων, όπου δίνει ένα έντονο και ταυτόχρονα ελαφρό κωμικό τόνο. Ήδη είχαμε δη στον κόμιτα Λουκανόρ ένα μαγικό χαλί, που φανερώνει τα θαύματά του μονάχα σ' όσους είναι γιοί του πατέρα τους. Η προθήκη παίρνει μιαν μιάν ανάλογη παραδοξολογία και τη μετατρέπει σε σάτιρα, όπου η πιο λεπτή παραδοξολογία ανακατεύεται με την πιο εκλεπτυσμένη σκέψη. Ο πιο κοντός βλέπει πρώτος κάτι, που στην πραγματικότητα δε βλέπει, και πάνω στο χυδαίο οραματιστή, που φτάνει αργά, πέφτουν όλα τα πειράγματα των θυμάτων. Μα είναι στ' αλήθεια θύματα; Μήπως η πλάνη δε δημιουργεί μια δική της αλήθεια; Έτσι το ιντερμέτζο είναι μια εξήγηση της χίμαιρας του Δον Κιχώτη.