Αφιέρωμα (Β' μέρος): Λέξεις απ'τα βαπόρια

     Ν. Χ. Καββαδίας (1910-1975).

Μαντζουρία- Κεφαλλονιά  Πειραιάς- Αθήνα, έπειτα όλος ο κόσμος. Αυτή είναι η μικρο-γεωγραφία που χαρακτηρίζει τον Ν. Καββαδία. Τα πρόσωπά του: πρόσφυγας, ασυρματιστής, ποιητής, αστρολάβος. Στον Β' ΠΠ εγκαταλείπει τις θάλασσες, παίρνει τη θέση του ανάμεσα στα βουνά. Στην αντίσταση καλείται σαν λογοτέχνης του ΕΑΜ. Μέχρι το τέλος της ζωής του οι πολιτικές του πεποιθήσεις δεν θα αλλάξουν. Κι όμως... οι στρατευμένοι στίχοι, ο αγώνας, η πάλη καλύπτονται από τρικυμίες και αλμύρα. Η ομορφιά της Μασσαλίας, της Τοκοπίλλα υπερίσχυσαν. 

Μέσα από τα ταξίδια του αποτυπώνει στο χαρτί εικόνες και εμπειρίες. Αλλόκοτες μορφές, συζητήσεις των ναυτικών μέσα από τον ασύρματο, κάστες ανθρώπων από άλλες κοινωνίες, περιθωριακούς λιμενεργάτες... Δεν αρκούν όμως οι παραγεμισμένες μέρες για να εξηγήσουν την σπουδαιότητα και την απήχηση του ποιητικού και πεζογραφικού έργου του Καββαδία. Μέσα στα ομοιοκατάληκτα στιχάκια του ζεις μαζί του το ηλιοβασίλεμα στον Πειραιά, το πούσι, τα κίτρινα φανάρια, την Ανατολή, περπατάς μαζί με τους λοστρόμους στα υγρά σοκάκια, κατεβαίνεις στις κινέζικες αγορές, ξεμακραίνεις ολοένα από τη στεριά. Επηρέασε απλούς ανθρώπους με το ναυτικό- ποιητικό του ταμπεραμέντο, μέχρι και μουσικούς συνθέτες. Ο Ν. Καββαδίας ήταν ένας από τους πιο πολυ-τραγουδισμένους ποιητές.  

Δεν αργεί όμως το εμπάργκο από τους... χορτασμένους λογοτέχνες. Τον κατηγορούν για απλοϊκότητα. Ότι αγκαλιάζει με την ποίησή του κάθε περιθωριακό υποκείμενο, η θάλασσα δε, το ναυτικό εξωραϊσμένο, υπερβολικό, ψεύτικο. Στα μάτια και στις πένες κάποιων, ο Καββαδίας παρέμεινε για πάντα ερασιτέχνης. Παρόλα αυτά ο Καββαδίας εκτιμούσε την ποίηση του Ελύτη, αγαπούσε το φίλο του Σαραντάρη, συμπαθούσε βαθύτατα τον Καραγάτση, θαύμαζε τον Καζαντζάκη, έτρωγε παρέα με τον Βάρναλη στο Κολωνάκι, αποστασιοποιήθηκε από τον "σοβαρό", διαφορετικό Σεφέρη. Ο τελευταίος δεν αμελούσε σε κάθε του συνάντηση με τον Καββαδία, να του γυρνά την πλάτη.  Μόλις δύο συλλογές ποιημάτων πρόλαβε να δει να εκδίδονται όσο ζούσε- για την τρίτη (Τραβέρσο) ήταν πια αργά: τον Φλεβάρη του 1975 πέθανε στην κλινική Άγιοι Απόστολοι από εγκεφαλικό επεισόδιο. Το μοναδικό άτομο που είχε δίπλα του, ήταν η αδερφή του. Το Τραβέρσο θα εκδοθεί δύο μήνες αργότερα. Στην ατζέντα του βρέθηκαν τρεις στίχοι που ήθελε να προταθούν στη συλλογή: "Μα ο ήλιος εβασίλεψε κι ο αητός απεκοιμήθη/ και το βοριά το δροσερό τον πήραν τα καράβια./ Κι έτσι του δόθηκε καιρός του Χάρου και σε πήρε." 

~ ~ ~ ~

ΟΙ 7 ΝΑΝΟΙ ΣΤΟ S/S CYRENIA 

Στην Έλγκα

Εφτά. Σε παίρνει αριστερά, μην το ζορίζεις.

Μάτσο χωράνε σε μια κούφιαν απαλάμη.

Θυμίζεις κάμαρες κλειστές, στεριά μυρίζεις.

Ο πιο μικρός αχολογάει μ' ένα καλάμι.

Γυαλίζει ο Σημ της μηχανής τα δυο ποδάρια.

Ο Ρεκ λαδώνει στην ανάγκη το τιμόνι.

Μ' ένα φτερό ξορκίζει ο Γκόμπυ τη μαλάρια

κι ο στραβοκάνης ο Χαράμ πίτες ζυμώνει.

Απ' το ποδόσταμο πηδάνε ως τη γαλέτα.

-Μπορώ ποτέ να σου χαλάσω το χατήρι;

Κόρη ξανθή και γαλανή που όλο εμελέτα

ποιος ρήγα γιός θε να την πιεί σ' ένα ποτήρι.

Ραμάν αλλήθωρε, τρελέ, που λύνεις μάγια,

κατάφερε το σταυρωτό του νότου αστέρι

σωρός να πέσει να σκορπίσει στα σπιράγια,

και πες του κάτω από ένα δέντρο να με φέρει.

Ο Τοτ, του λείπει το ένα χέρι μα όλο γνέθει,

τούτο το απίθανο σινάφι να βρακώσει.

Εσθήρ, ποια βιβλική σκορπάς περνώντας μέθη;

Ρούθ, δε μιλάς; Γιατί τρεκλίζουμε οι διακόσιοι;

Κουφός ο Σάλαχ το κατάστρωμα σαρώνει.

- Μ' ένα ξυστρι καθάρισέ με απ' τη μοράβια.

Μα είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.

- Γιέ μου πού πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια.

Κι έτσι μαζί με τους εφτά κατηφοράμε.

Με τη βροχή, με τον καιρό που μας ορίζει.

Τα μάτια σου ζούνε μια θάλασσα, θυμάμαι...

Ο πιο στερνός μ΄έναν αυλό με νανουρίζει.

Κουφός ο Σάλαχ το κατάστρωμα σαρώνει.

- Μ' ένα ξυστρι καθάρισέ με απ' τη μοράβια.

Μα είναι κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.

- Γιέ μου πού πας; Μάνα, θα πάω στα καράβια.

COCOS ISLANDS

Στη Μαίρη Γιανννουλάτου

Στην πλώρη ο σφυροκέφαλος με το φτερό στη ράχη,

τότε που πήρε ο Συμιακός βουτιά με το κεφάλι.

"Όλο αρμενίζει ο γιόκας μου, που την ευχή μου να 'χει..."

Κι όσοι είδαμε απ' την κουπαστή, μας λύθηκε το αφάλι.

Γιατί μπερδεύω τούτη εδώ με μι' άλλην ιστορία;

Είν' ένα χέρι που πονάει, βαρύ και λαβωμένο.

Βλέπω συχνά στον ύπνο μου ένα άσπρο καρχαρία

με περιμένει νηστικός η εγώ τον περιμένω;

Ακόμα δε φανήκανε κοράκια και παράλια.

Αρμάτωσα μια καθετή με μεσηνέζα σάπια.

Μια δεκοχτούρα απ' το πρωί μοιρολογάει στα στράλια

απάνω στο πλεούμενο, που περπατάει σαν πάπια.

Να ΄χαμε να του δίναμε μια ρίζα, ένα χορτάρι,

ένα κλωνί βασιλικό τα χείλη να δροσίσει,

ή να τον κοινωνούσαμε με μια τούφα χασίσι.

Θα ναρκωνόταν ο σκορπιός που μέσα του σαρτάρει.

Με γάντζους στο κατάστρωμε πήδησαν οι Μαλαίσιοι

και μαλακά τον θέσανε σε μια σκοινένια μπράντα.

Του χάιδευε τα δάχτυλα μια μαύρη, η Τζακαράντα,

και μια γριά μαστόρισσα που βρώμαγε σα λέσι.

Κοιμάται ονειρευάμενος κάμπους με χαμομήλια.

Ξαναγενήκαμε μεμιάς τα ρούχα που φοράμε.

Βόγκει στο πρόσω η μηχανή και τώρα ανηφοράμε,

λειψοί πάνω στο σίδερο, με κουρασμένα μίλια.

Cocos Islands 1956.

ΑΝΤΙΝΟΜΙΑ

Ο έρωτάς σου μια πληγή και τρεις κραυγές.

Στα κόντρα σκούζει ο μακαράς καθώς τεζάρει.

Θαλασσοκόρη του βυθού - χίλιες οργιές -

του Ποσειδώνα εγώ σε κέρδισα στο ζάρι.

Και σ' έριξα σ' ένα βιβάρι σκοτεινό

που στέγνωσε κι εξανεμίστηκε τo αλάτι.

Μα 'συ προσμένεις απ' το δίκαιον ουρανό

το στεριανό, το γητευτή, τον απελάτη.

Όταν θα σμίξεις με το φως που σε βολεί

και θα χαθείς μέσα σε διάφανη αμφιλύκη

πάνω σε πράσινο πετούμενο χαλί,

θα μείνει ο ναύτης να μετρά τo άσπρο χαλίκι.

M/S Aquarius 1974

GUEVARA

Στο Θανάση Καραβία

Ήτανε ντάλα μεσημέρι κι έδειξε μεσάνυχτα.

Έλεγε η μάνα του παιδιού: "Καμάρι μου, κοιμήσου".

Όμως τα μάτια μείνανε του καθενός ορθάνοιχτα

τότε που η ώρα ζύγιαζε με ατσάλι το κορμί σου.

Λεφούσι ο άσπρος μέρμηγκας, σύννεφο η μαύρη ακρίδα.

Όμοια με τις Μανιάτισσες μοιρολογούν οι Σχόλες.

Λάκισε ο φίλος, ο αδερφός. Πού μ' είδες και πού σ' είδα;

Φυλάει το αλώνι ο Σφακιανός κι ο Αρίδα την κορίδα.

Ποιος το 'λεγε, ποιος το 'λπιζε και ποιος να το βαστάξει.

Αλάργα φεύγουν τα πουλιά και χάσαν τη λαλιά τους.

Θερίζουν του προσώπου σου το εβένινο μετάξι

νεράιδες και το υφαίνουνε να δέσουν τα μαλλιά τους.

Πάνθηρας ακουρμάζεται, θωράει και κοντοστέκει.

Γλείφει τα ρόδα απ' τις πληγές, μεθάει και δυναμώνει.

Ξέρασε η γη τα σπλάχνα της και πήδησαν δαιμόνοι.

Σφυρί βαρεί με δύναμη, μένει βουβό το αμόνι.

Πυγολαμπίδες παίζουνε στα μάτια τ' ανοιχτά.

Στ' όμορφο στόμα σου κοιμήθηκε ένας γρύλος.

Πέφτει απ' τα χείλη σου, που ακόμα είναι ζεστά,

ένα σβησμένο cigarillos.

T' όνειρο πάει με τον καπνό στον ουρανό,

έσμιξε πια με το καράβι του συννέφου.

Το φως γεννιέται από παντού μα είναι αχαμνό

και τα σκοτάδια το ξεγνέθουν και σου γνέφουν.

Χοσέ Μαρτί (Κόνδορας πάει και χαμηλώνει,

περηφανεύεται, ζυγιάζεται, θυμάται.

Με τα φτερά του θα σκοτείνιαζ΄ ένα αλώνι).

απόψε οι δυο συντροφιαστοί θα πιείτε μάτε.

Φτάνει ο Μπολίβαρ καβαλώντας το σαϊτάρι.

Παραμονεύει ορθή κουλέμπρα γκαστρωμένη.

Βότανα τρίβει η Περουβάνα σε μορτάρι

και μασουλάει φαρμακωμένο μανιτάρι.

Του Λόρκα η κόκκινη φοράδα χλιμιντράει,

μ' αυτός μπλεγμένος στα μετάξινα δεσμά του.

Μακρύ κιβούρι με τον πέτρινο κασμά του

σενιάρει ο φίλος και στο μπόι σου το μετράει.

Γέροντας ναύτης με τα μούτρα πισσωμένα

βάρκα φορτώνει με την πιο φτηνή πραμάτεια.

Έχει τα χέρια από καιρό ψηλά κομμένα.

Κι ήθελε τόσο να σου σφάλαγε τα μάτια.

1972

KURO SIWO

Πρώτο ταξίδι έτυχε ναύλος για το Νότο,

δύσκολες βάρδιες, κακός ύπνος και μαλάρια.

Είναι παράξενα της Ίντιας τα φανάρια

και δεν τα βλέπεις, καθώς λένε με το πρώτο.

Πέρ' απ' τη γέφυρα του Αδάμ, στη Νότιο Κίνα,

χιλιάδες παραλάβαινες τσουβάλια σόγια.

Μα ούτε στιγμή δεν ελησμόνησες τα λόγια

που σου 'πανε μια κούφια ώρα στην Αθήνα.

Στα νύχια μπαίνει το κατράμι και τ' ανάβει,

χρόνια στα ρούχα το ψαρόλαδο μυρίζει,

κι ο λόγος της μες στο μυαλό σου να σφυρίζει,

"ο μπούσουλας είναι που στρέφει ή το καράβι; "

Νωρίς μπατάρισε ο καιρός κ' έχει χαλάσει.

Σκατζάρισες, μα σε κρατά λύπη μεγάλη.

Απόψε ψόφησαν οι δυο μου παπαγάλοι

κι ο πίθηκος που 'χα με κούραση γυμνάσει.

Η λαμαρίνα! ...η λαμαρίνα όλα τα σβήνει.

Μας έσφιξε το kuro siwo σαν μια ζώνη

κ' συ κοιτάς ακόμη πάνω απ΄ το τιμόνι,

πως παίζει ο μπούσουλας καρτίνι με καρτίνι.

ΣΤΕΡΙΑΝΗ ΖΑΛΗ

Στον Νίκο Τουτουντζάκη

Ο λοστρόμος κρατά μια καραβέλα,

μισή μποτίλια τζιν και δυο μιγάδες,

τη νύχτα μετοικούν οι Συμπληγάδες

στα μπαρ του λιμανιού και στα μπορντέλα.

Πηχτό πούσι σκεπάζει τα καρνάγια.

West End - Thame's Street και διπλός έρως.

Ας φυσάνε στο Πλάτα τα Παμπέρος,

ας ρολάρει το κύμα στη Μπισκάγια.

Χαμηλός ουρανός γιομάτος άστρα,

μα δε μοιάζει μ'αυτόν που σε γνωρίζει.

Η μπαρκέτα γυρίζει; Δε γυρίζει.

Το κορίτσι νυστάζει στην Καράστρα.

Βαρέθηκαν οι ναύτες στο τιμόνι,

το' να μάτι σου γέρνει και κοιμάται,

αγρυπνά το δεξί και θυμάται

το φανό που χτυπά μα δε ζυγώνει.

Ο λοστρόμος ξυπνάει και καταριέται

μια μιγάδα που κλαίει και μια μποτίλια.

Ανοιχτά κάπου εννιά χιλιάδες μίλια

το σκυλόψαρο προσμένει και βαριέται.

ΕΣΜΕΡΑΛΔΑ

Στον Γιώργο Σεφέρη

Ολονυχτίς τον πότισες με το κρασί του Μίδα

κι ο φάρος τον ελίκνιζε με τρεις αναλαμπές.

Δίπλα ο λοστρόμος με μακριά πειρατική πλεξίδα

κι αλάργα μας το σκοτεινό λιμάνι του Cabes.

Απά στο γλυκοχάραμα σε φίλησε ο πνιγμένος

κι όταν ξυπνήσεις με διπλή καμπάνα θα πνιγείς.

Στο κάθε χάδι κ' ένας κόμπος φεύγει ματωμένος

απ' το σημάδι της παλιάς κινέζικης πληγής.

Ο παπαγάλος σου 'στειλε στερνή φορά το «γεια σου»

κι απάντησε απ' το στόκολο σπασμένα ο θερμαστής,

πέτα στο κύμα τον παλιό που εσκούριασε σουγιά σου

κι άντε μονάχη στον πρωραίον ιστό να κρεμαστείς.

Γράφει η προπέλα φεύγοντας ξοπίσω: «Σε προδίνω»,

κι ο γρύλος το ξανασφυράει στριγγά του τιμονιού.

Μη φεύγεις. Πες μου, το 'πνιξες μια νύχτα στο Λονδίνο

ή στα βρωμιάρικα νερά κάποιου άλλου λιμανιού;

Ξυπνάν οι ναύτες του βυθού ρισάλτο να βαρέσουν

κι απέ να σου χτενίσουνε για πάντα τα μαλλιά.

Τρόχισε εκείνα τα σπαθιά του λόγου που μ' αρέσουν

και ξαναγύρνα με τις φώκιες πέρα στη σπηλιά.

Τρεις μέρες σπάγαν τα καρφιά και τρεις που σε καρφώναν

και συ με τις παλάμες σου πεισματικά κλειστές

στερνή φορά κι ανώφελα ξορκίζεις τον τυφώνα

που μας τραβάει για τη στεριά με τους ναυαγιστές.

ΜΟΥΣΩΝΑΣ

Τρελός Μουσώνας ράγισε μεσονυχτίς τα ρέλια.
Στο χέρι σου χλωρό κλαρί, χαρτί κι ένα φτερό.
Τέσσεροι κάμανε καιροί τα ρούχα σου κουρέλια.
Να σε σκεπάσω θέλησα, γλιστράς και δε μπορώ.

Κοράλλι ο κατραμόκωλος βαστάει να σε φιλέψει.
Γιατί μπήγεις τα νύχια σου στη σάπια κουπαστή;
Είν' ένα φάδι αθώρητο και μου μποδάει τη βλέψη.
Γαλάζιο βλέπω μοναχά, γαλάζιο και σταχτί.

Παρακαλώ σε κάθησε να ξημερώσει κάπως.
Χρώμα να βρώ, το πράσινο και τίντες μυστικές.
Κι απέ, το θρύλο να σου πω που μου 'πε μαύρος κάπος
τη νύχτα που μας έγλειφε φωτιά στο Μαρακές.

Ακόμη ξέρω τον αρχαίο σκοπό του Μινικάπε,
τη φοινικιά που ζωντανή θρηνεί στο Παραμέ.
Μα ένα πουλί μου μύνησε πως κάποιος άλλος σ' τα 'πε
κάποιος , που ξέρει να ιστορά καλύτερα από με.

Κάματος είναι που μιλά στενόχωρα και κάψα.
Πεισματική, και πέταξες χαρτί,φτερό,κλαδί,
όμως δεν είμαστε παιδιά να πιάσουμε την κλάψα.
Τι θά 'δινα - ''Πάψε, Σεβάχ'' - για να 'μουνα παιδί!

Αυγή, ποιός δαίμονας Ινδός σου μόλεψε το χρώμα;
Γυρίζει ο ναύτης τον τροχό κι ο γύφτος τη φωτιά.
Και μεις, που κάμαμε πετσί την καραβίσια βρώμα,
στο πόρτο θα κερδίσουμε και πάλι στα χαρτιά.

Ινδικός Ωκεανός 1951

Ο ΠΙΛΟΤΟΣ ΝΑΓΚΕΛ

Στον ποιητή Ν. Ράντο

Ο Νάγκελ Χάρμπορ, Νορβηγός πιλότος στο Κολόμπο,
άμα έδινε κανονική πορεία στα καράβια
που φεύγαν για τους άγνωστους και μακρινούς λιμένες,
κατέβαινε στη βάρκα του βαρύς, συλλογισμένος,
με τα χοντρά τα χέρια του στο στήθος σταυρωμένα,
καπνίζοντας ένα παλιό χωμάτινο τσιμπούκι,
και σε μια γλώσσα βορινή σιγά μονολογώντας
έφευγε μόλις χάνονταν ολότελα τα πλοία.

Ο Νάγκελ Χάρμπορ, πλοίαρχος σε φορτηγά καράβια,
αφού τον κόσμο γύρισεν ολόκληρο, μια μέρα
κουράστηκε κι απόμεινε πιλότος στο Κολόμπο.
Μα πάντα συλλογίζονταν τη μακρινή του χώρα
και τα νησιά που 'ναι γεμάτα θρύλους, τα Λοφούτεν.
Όμως μια μέρα επέθανε στην πιλοτίνα μέσα
ξάφνου σαν ξεπροβόδισεν το Steamer Tank "Fjord Folden"όπου έφευγε καπνίζοντας για τα νησιά Λοφούτεν...