Λογοτεχνικοί Τόποι (ν. 7)

Μυστράς

Σα μια αγιογραφία έλαμπε στο πρωινό φως, γεμάτη μαύρα κυπαρίσσια κι ηλιοψημένες εκκλησιές κι αόρατες γαλάζιες παρουσίες, ο Μυστράς. Μέσα από τα πλατάνια, τις μουριές και τις λυγαριές του Ευρώτα, τα μάτια στυλώνουνται απάνω του και δε θέλουν πια να φύγουν. Ο ιερός αυτός λόφος, όπου γεννήθηκε η Νέα Ελλάδα, έχει όλες τις φανερές και μυστικές γοητείες που μπορούν να μαυλίσουν την πιο δύσκολη κι ατίθαση ψυχή. Στις ρίζες του, φορτωμένα πράσινους ακόμα καρπούς, τα κλειστά περβόλια οι λεμονιές κι οι πορτοκαλιές και τα νερά που τρέχουν κακαρίζοντας. Παιδιά παίζουν, γυναίκες ανασέρνουν νερό, κοπέλες κάθουνται κάτω από τις καρπισμένες λεμονιές και κεντούν. Πιάστηκε πάλι η ζωή από το χώμα τούτο, έριξε ρίζες, μάχεται ν' ανεβεί, να σκαρφαλώσει πάλι όλο τον προγονικό λόφο. Είναι η πρώτη πράσινη ζώνη.

  Έπειτα αρχίζει ο ακονισμένος άδεντρος ανήφορος και διακλαδίζουνται τα στενά δρομάκια κι αρχίζουν τα ρημαγμένα φτωχικά χαμώγια του λαού. Χάσκουν οι πόρτες, έφυγαν οι στέγες, κυρίεψαν τους τοίχους τα γκρεμόχορτα. Και μοναχά όρθιες ακόμα, χαριτωμένες, όλο ευγένεια Βυζαντινές αρχοντοπούλες, στέκουνται σκόρπιες ανάμεσα στα χαλάσματα οι βυζαντινές εκκλησιές: η Περίβλεπτος, ο Ευαγγελισμός, η Μητρόπολη, οι Άγιοι Θεόδωροι, το Αφεντικό, η Παντάνασσα. Είναι η δεύτερη ζώνη. Κάπου κάπου, σ'ένα πρόχειρα στεγασμένο μεσαιωνικό σπιτάκι, ξεπροβαίνει μια γυναίκα χλομή, αναμαλλιάρα, σα φάντασμα. Ή μια γριούλα κάθεται σ' ένα παμπάλαιο κατώφλι και γνέθει. Ή ένα κοριτσάκι πετιέται με μεγάλα μάτια και τρέχει να σου δώσει ένα ματσάκι γαζίες.

  Και πιο αψηλά στο λόφο αρχίζει η αριστοκρατική πολιτεία, με το δεσποτικό παλάτι των Κατακουζηνών και Παλαιολόγων, με την Αγια-Σοφιά, την αρχοντοεκκλησιά, με τα πλούσια έρημα μέγαρα: μπαλκόνια πέτρινα, πύργοι, μεγάλες θολωτές αίθουσες, πολεμίστρες. Εδώ πια δε μένει κανένας ζωντανός. Μονάχα μερικές σαύρες στα κατώφλια λιάζουνται, πράσινες, χαριτωμένες, με μακριές ουρές, σαν αρχόντισσες...

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-Μοριάς