Η Γυναίκα είναι Ίση με τον Άντρα (σ'ένα στρατόπεδο της Σιβηρίας) - Γιούλια Βοσνεσένσκαγια

Η Γιούλια Βοσνεσένσκαγια περιγράφει την εμπειρία της από δύο χρόνια φυλάκιση σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία.
Η μαρτυρία της Βοσνεσένσκαγια μας αποκαλύπτει για τη ρώσικη κοινωνία πολύ περισσότερα από αναρίθμητες μελέτες. Μας λύνει και το περίφημο πρόβλημα της ανεργίας. «Στην Σοβιετική Ένωση δεν υπάρχουν άνεργοι». Βέβαια, γιατί υπάρχουν εκατομμύρια «αλήτες» που έχουν πεταχτεί από ένα απάνθρωπο σύστημα στο περιθώριο, διασχίζουν τη Ρωσία σε αναζήτηση μιας στοιχειώδους στέγης και
τροφής και περιοδικά κλείνονται στα στρατόπεδα εργασίας από την αστυνομία.
Όλος αυτός ο υπόγειος κόσμος του ρώσικου περιθωρίου αποκαλύπτεται στα μάτια μας, όπως βέβαια και στα μάτια της ίδιας της Βοσνεσένσκαγια, που ανακαλύπτει, όπως κάθε ένας που έχει περάσει από τη φυλακή το περίφημο «σχολειό της φυλακής», τη βαρύτερη, την κρυμένη όψη της κοινωνίας.
Συνολικά λοιπόν μέσα απ' αυτή τη γυναικεία μαρτυρία μια εφιαλτική εικόνα μιας πτυχής του «γκουλάγκ», ένα ενσταντανέ της ρώσικης κοινωνίας παρμένο από μια εξαιρετική γωνία, από τη «γωνία» του στρατοπέδου, πάντα την περισσότερο αυθεντική!

(προλογικό σημείωμα των εκδόσεων "Κομμούνα")

Πέρασα δυό χρόνια στην παροικία αναμόρφωσης Νο 11, με καταναγκαστικά έργα, κοντά στη λίμνη Μπαϊκάλ της περιοχής του Ιρκούτσκ.

Είναι ένα μικρό στρατόπεδο, χωρισμένο σε δυό πτέρυγες: την πτέρυγα των γυναικών που έχει 800 άτομα. Πριν την αμνηστία έφταναν τα 2000 άτομα

που βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής. Είναι η μεγίστη δυνατή ποσότητα. Η πτέρυγα έχει υπολογιστεί για 1000 κρατούμενες. Η ανδρική πτέρυγα: γύρω στους 1000 για 300 θέσεις. Ο αριθμός των κρατουμένων κυμαίνεται από 600 έως 1000 άτομα.

Ξύπνημα στις 5.30 το καλοκαίρι και στις 6 το χειμώνα. Ότι καιρό κι αν κάνει, όποια κι αν είναι η θερμοκρασία, γυμναστική στο ύπαιθρο. Έπειτα η καντίνα, υπολογισμένη για 300 άτομα η οποία δέχεται όλους όσους βρίσκονται στη πτέρυγα, δηλαδή μέχρι 2000 άτομα. Την γνωρίσαμε και μάλιστα με υπέροχες λεπτομέρειες, όπως για παράδειγμα οι δυο τουαλέττες για δυο χιλιάδες γυναίκες τις οποίες έχεις στη διάθεση σου για ελάχιστο χρονικό διάστημα. Κάτω από το άγρυπνο μάτι των φρουρών, οι γυναίκες οδηγούνται στο πόστο δουλειάς τους. Οι επιτηρήτριες που έχουν επιλεχτεί μεταξύ των κρατούμενων περιφρουρούν αυτές που δουλεύουν στο χώρο του στρατοπέδου.

Είναι αυτές που ονομάζονται υπεύθυνες ημέρας ή οι ταξιαρχίτισσες.

Σε σπρώχνουν σε βρίζουν. Με λόγια. Μερικές φορές χυδαία. Τις πιο πολλές φορές χυδαία. Ή μπορεί νάναι ένα σκαμπίλι. Η δουλειά πρέπει να αρχίσει μια συγκεκριμένη ώρα. Στο εργαστήριο της ραπτικής οι γυναίκες δουλεύουν

δώδεκα ώρες καθημερινά. Σε άθλιες συνθήκες, η παγωνιά, ο άσχημος φωτισμός, οι υπερβολικά ψηλές νόρμες παραγωγής, πολύ πιο εξαντλητικές από ότι ισχύουν στις κανονικές επιχειρήσεις ραπτικής —πέντε ως δέκα φορές ψηλότερες. Και οι

αμοιβές όμοιες μ' εκείνες των πιο χαμηλών κατηγοριών. Όσες δεν φέρνουν σε πέρας την καθορισμένη νόρμα, στερούνται ολοκληρωτικά οποιαδήποτε αμοιβή, και από πάνω τις περιμένει η τιμωρία. Για μια μέρα, ένα σκαμπίλι κι επίπληξη.

Για δυο ή τρεις μέρες κάτω από την καθορισμένη νόρμα, υπάρχει η πειθαρχική απομόνωση, το κελί: ένα σακκί πέτρες. Για δέκα ή δεκαπέντε μέρες. Αυτές

που πέφτουν σ' αυτό το παράπτωμα φυλακίζονται στο ΒΟUR. (Στρατόπεδο εκτάκτων περιπτώσεων) για ένα χρονικό διάστημα μέχρι και 6 μήνες. Συνέπεια: σοβαρές αρρώστιες, κάποτε κι ο θάνατος. Τέτοια είναι η κατάσταση στο τμήμα ραπτικής.

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει ο εξοπλισμός των γυναικών όσο διαρκούν οι δουλειές του καλοκαιριού. Γύρω στον Μάη, οι αρχές διατάζουν την αλλαγή της χειμωνιάτικης στολής μ' αυτήν του καλοκαιριού: ένα φουστάνι από λεπτό βαμβακερό και κοντά μανίκια, από πάνω ένα βαμβακερό ζακετάκι.

Μόνο αυτά μπορεί να φοράει μια γυναίκα μέχρι το Σεπτέμβρη, μόνο αυτά έχει δικαίωμα να βάζει κι' όταν φεύγει από την πτέρυγα. Από μέσα, έχει δικαίωμα να βάζει το μάλλινο σακκάκι σε περίπτωση άσχημου καιρού.

Το κλίμα του Ιρκούτσκ είναι καθαρά ηπειρωτικό, άνεμοι κρύοι και αναπάντεχοι φυσάνε πάνω στη Μπαϊκάλ, και ακόμα και τον Μάη ή τον Ιούνη μπορεί να πέσει χιόνι, ή παγωμένες βροχές με χαλάζι. Να γιατί μια γυναίκα που βγαίνει με φουστάνι —είναι ευχαριστημένη αν πήρε μαζί της ακόμα και τη ζακετούλα της— δεν μπορεί πολύ απλά να προμηθευτεί κανένα άλλο ρούχο. Έτσι δεν διαθέτει παρά αυτό το μοναδικό ινδιάνικο φουστάνι που το φοράει απ' το ξημέρωμα μέχρι να πέσει ο ήλιος.

Βέβαια δεν έχει προβλεφτεί τίποτα σε περίπτωση βροχής, ούτε στέγαστρο ούτε μεταφορικό μέσο. Η δουλειά συνεχίζεται. Το μόνο πράγμα που μπορούν να κάνουν οι γυναίκες στις εποχές καταιγίδων ή ακόμα στην περίπτωση που το ράδιο

αναγγέλει μια θύελλα, είναι να καλυφτούν σε κανένα ξέφωτο. Αν ο φρουρός είναι από καλή πάστα, αν το επιτρέψει. Ειδεμή, θα πρέπει να κάτσουν στην μέση του χωραφιού, κολλημένη η μια δίπλα στην άλλη, κι έπειτα, μουσκεμένες ως το κόκκαλο, να ξαναρχίσουν τη δουλειά μέχρι να πέσει το βράδυ και να φτάσουν στην πτέρυγα.

Στο βαθμό που τα συνάχια, τα κρυολογήματα κλπ, κρατάνε όλο το χρόνο στο στρατόπεδο, δεν μπορεί να πει κανείς ότι οι αρρώστιες το καλοκαίρι είναι πιο συχνές. Όχι, γιατί το χειμώνα, όταν για παράδειγμα, λείπει το κάρβουνο στη πτέρυγα για βδομάδες ολόκληρες με θερμοκρασία -50°, οι αρρώστιες είναι ίδιες. Αυτό όμως που χαρακτηρί­ ζει το καλοκαίρι είναι ότι ολόκληρη η πτέρυγα αρρωσταίνει με μιας. Μετά από κάθε μπόρα, όλη η πτέρυγα βήχει, φτύνει, ιδρώνει... Βέβαια, κάτι τέτοιο δεν είναι απόλυτα σύμφωνο με το συμφέρον της διεύθυνσης, οι άρρωστοι δουλεύουν άσχημα. Αλλά κανείς δεν απαλλάσεται: μια θερμοκρασία 37° ή 38° θεωρείται κανονική.

Επιτρέπουν ένα δέμα κάθε 6 μήνες: ένα πακέτο συστημένο μέχρι ένα κιλό.

Φυσικά, η εκλογή για το αν θα είναι ρούχα ζεστά, ένα κιλό λαρδί ή καραμέλες, ανήκει στην κρατούμενη. Ότι αποφάσισε θα λάβει. Αν εξαιρεθούν οι μπότες, δεν μένει παρά το καλσόν ή το σάλι. Να γιατί το πρόβλημα των ρούχων είναι δρα­

ματικό. Όσο βέβαια για το δικαίωμα στο δέμα, μπορεί να καταργείται με την πιο γελοία πρόφαση. Για παράδειγμα: όταν είναι κακογραμένος ο υποχρεωτικός αριθμός μητρώου; ωραία!—το δέμα απαγορεύεται!

Αυτά για το συστημένο δέμα. 

Υπάρχει όμως κι ένα άλλο δέμα, μέχρι 5 κιλά, που δικαιούνται οι κρατούμενες κάθε τέσσερεις μήνες, αφού έχουν ήδη εκτίσει το μισό της ποινής τους. Για παράδειγμα είχα μια ποινή δύο χρόνων, μπορούσα να λάβω το δέμα μου, μετά ένα χρόνο. Το διάστημα αναμονής ήταν σύντομο. Οι κρατούμενες που έχουν καταδικαστεί σε δέκα χρόνια, μπορούν να το λάβουν στην αρχή του 5ου χρόνου.

Υπάρχει τώρα η λίστα των αντικειμένων που επιτρέπονται κι εκείνων που απαγορεύονται. Για παράδειγμα, αν η κρατούμενη έχει δικαίωμα να της σταλούνε εσώρουχα, αυτά θα πρέπει υποχρεωτικά να είναι βαμβακερά, κι αλλοίμονο να μην έχουν το παραμικρό κέντημα, την παραμικρή δαντελλίτσα: κατάσχεται αμέσως, τίποτα και σε καμμιά περίπτωση δεν επιστρέφεται.

Στη λίστα των απαγορευμένων προϊόντων περιλαμβάνονται όλα τα προϊόντα που θεωρούνται σαν ελλειματικά στη χώρα, ή ακόμα στη περιοχή έπειτα από αυθαίρετη απόφαση της διεύθυνσης του στρατοπέδου. Για παράδειγμα, τα καπνιστά λουκάνικα απαγορεύονται σ' όλη τη Ρωσία, όπως και το βούτυρο, το μέλι. Αντίθετα, τα λίπη (μαργαρίνη ή λαρδί) επιτρέπονται. Αν δεν υπάρχει έλλειψη λαρδιού για τους ελεύθερους εργαζόμενους του στρατοπέδου, η κρατούμενη μπορεί να το παραλάβει.

Αν όμως υπάρχει τέτοια έλλειψη, το λαρδί μπορεί να κατασχεθεί για πάρτη τους. Στην πραγματικότητα, αφαιρείται από τα δέματα οτιδήποτε θεωρηθεί πιθανό να δελεάσει αυτούς τους ελεύθερους επαγγελματίες και έτσι ο κρατούμενος δεν γνωρίζει ποτέ τι πράγμα δεν έχει παραλάβει: δεν του δίνεται ποτέ η παραμικρή περιγραφή ή κάποιος κατάλογος και τα δέματα δεν ανοίγονται μπροστά του. Έτσι τους δίνουν τελικά ένα μόνο μέρος από τα ρούχα και τα τρόφιμα που έλαβαν: «τα υπόλοιπα δεν επετράπησάν», «Απαγορεύτηκε», «αυτό δεν

επετράπη», «Μη επιτραπέν», —μια φράση που ακούγεται τόσο συχνά: επιτρέπεται... δεν επιτρέπεται... 

Υπάρχουν στην πτέρυγα γυναίκες με πανεπιστημιακή μόρφωση, μερικές που δούλευαν σαν βιβλιοθηκάριες έξω, η διορισμένη όμως εδώ βιβλιοθηκάριος, είναι μια σαγηνευτική πωλήτρια, ολωσδιόλου ακαλλιέργητη, που δεν ξέρει μήτε τα

βιβλία που βρίσκονται μέσα στη βιβλιοθήκη, έχει όμως άριστες σχέσεις με τους ανώτερους της. Τα ίδια ισχύουν και για τη διευθύντρια του κλαμπ: μια πωλήτρια που είχε καταδικαστεί με βαριά ποινή για παράβαση καθηκόντων. Αυτή η γοητευτική πωλήτρια δεν είχε ιδέα για τα πολιτιστικά. Υπήρχε στην πτέρυγα ένας ειδικά αρμόδιος άνθρωπος, ένας διευθυντής της φιλαρμονικής, μερικοί επαγγελματίες καλλιτέχνες, που θα μπορούσαν να φέρουν σε πέρας μια τέτοια δουλειά και να δημιουργήσουν τμήματα για τους κρατούμενους, μόνο που το κλαμπ δεν προορίζονταν για τους κρατούμενους, μα για την εκλεπτυσμένη ομάδα των αξιωματικών που μαζεύονταν εκεί τα βράδυα.

Αυτά τα μικρά γλεντάκια προωθόντουσαν από τη διευθύντρια του κλαμπ, που ήταν η ερωμένη του πολιτικού υπεύθυνου, μια σχέση «νομιμοποιημένη» ή καλύτερα, μακροχρόνια και πιστή. Όμως δεν πρέπει νομίζω να καταδικάζουμε αυτές τις γυναίκες. Σίγουρα, η φιλενάδα του «πολιτικού υπεύθυνου» μεταχειριζόταν με τον πιο άσχημο τρόπο τις άλλες κρατούμενες. Αποφυλακίστηκε προτού εκτίσει ολόκληρη την ποινή της. Η παραμονή της ωστόσο στο στρατόπεδο —8 αντί 12 χρόνια— της στοίχισε την καταστροφή της οικογένειας της και της υγείας της. Αν κάποιος βρεθεί να της πετάξει μια πέτρα, αυτός δεν θα είμαι εγώ. Γιατί βγαίνοντας, ήταν μια γυναίκα τσακισμένη από την αρρώστεια.

Υπάρχει μια ακόμη κατηγορία κρατούμενων, η πιο καταπιεσμένη και που αποτελεί την πλειοψηφία. Πρόκειται για τους «μπιτς», τους αντικοινωνικούς. Όταν είναι ελεύθεροι αποτελούν ένα υπέρογκο ποσοστό του πληθυσμού της χώρας, ποσοστό όμως που κανείς κοινωνιολόγος ή στατιστική δεν παίρνει υπόψη του. Πρόκειται για τους ανέργους, τους αλήτες μας. Φακελλώνονται από την πολιτοφυλακή (υπηρεσίες τοπικής αστυνομίας) σαν ΒΟMJ (άτομα στερούμενα μόνιμης κατοικίας). Στην ΕΣΣΔ, η λέξη άνεργος δεν συνηθίζεται. Οι στατιστικές μας αναγγέλουν όλες τις χρονιές ότι καμμιά περίπτωση ανεργίας δεν σημειώθηκε την

προηγούμενη χρονιά σε καμμιά από τις δημοκρατίες. Όμως στην πραγματικότητα, η ανεργία υπάρχει. Υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων που δεν μπορούν απλούστατα να βρουν δουλειά.

Γιατί, πολύ απλά, δεν τους «προσλαμβάνουν». Στην καλύτερη περίπτωση τους προτείνουν το κολχόζ. Αλλά τις πιο πολλές φορές τους δείχνουν την πόρτα. Στη βιομηχανία δεν τους θέλουν γιατί συχνά είναι μουντζουρωμένοι: ας πούμε, παραμονή σε στρατόπεδο. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις δουλειά βγαίνοντας από ένα στρατόπεδο.

Κανείς όμως δεν έχει μετρήσει ή απογράψει τον αριθμό αυτών των ανθρώπων. Κρίνοντας από το γεγονός ότι αποτελούν την πλειοψηφία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, και ότι στις πόλεις ζούνε μέσα σ' ολόκληρους καταυλισμούς,

τους οποίους μπορεί κάποιος να επισκεφτεί, θα πρέπει να είναι εκατομμύρια.

Προς το παρόν όμως, οι διάφορες μορφές που παίρνει σε μας η ανεργία και ο νομαδισμός δεν ενδιαφέρει το Κράτος και έτσι δεν έχουμε γι' αυτό το θέμα συγκεκριμένα στοιχεία κι αριθμούς... Υπάρχει ακόμα και ένα τραγούδι για τους

μπιτσέφσκι. Η λέξη προέρχεται από το «μπιτς». Ένας μπιτς, είναι ένας ΒΟΜJ, στην αργκό όμως, στα μάγκικα. Μπίτς θα πει «θαλασσοπόρος χωρίς καράβι». Κι από κει έχει βγει. Και μεταξύ τους ακόμα μπιτς λέει ο ένας τον άλλον, κι έτσι τους λένε σ' όλη τη χώρα. Έτσι μόνο στην επίσημη γλώσσα τους λένε ΒΟΜJ.

Οι γυναίκες είναι και αυτές «μπιτσέφσκι». Λέει το τραγούδι τους:

«Αντε και φτάνει ο χειμώνας, πάγο στο

κατώφλι μου θωρώ

μη ψάχνεις άδικα, μιλίτσια, μονάχος μου

θα' ρθω...»

Και πραγματικά, αδυνατώντας να αντέξουν άλλο τη μιζέρια της ύπαρξης τους όλοι αυτοί οι άντρες, όλες αυτές οι γυναίκες, πηγαίνουν να «ξεκουραστούν» στο στρατόπεδο.

Στις 17 Γενάρη, με συνέλαβαν στο σπίτι μου γιατί τα χαρτιά της ταυτότητας μου (το «εσωτερικό» διαβατήριο) δεν ήταν πλήρη, και χωρίς να με οδηγήσουν στο αστυνομικό κέντρο, με πήγαν γραμμή στο 5ο τμήμα της μιλίτσιας. Και ξαφνικά βρέθηκα ανάμεσα στους μπιτς. Το γεγονός ότι κατοικώ σ' ένα δικό μου διαμέρισμα μαζί με την οικογένεια μου και όχι σ' ένα αχυρώνα, γι' αυτούς

δεν είχε καμμιά σημασία, είμουνα φακελλωμένη σαν να μην είχα μόνιμη κατοικία, μια BOMJ με άλλα λόγια.

Έφτασα εκεί στις 7 το πρωί. Με πέταξαν σ' ένα κελί όπου υπήρχαν ήδη άλλοι 5 ΒΟΜJ. Η συζήτηση άρχισε να γίνεται εγκάρδια, κι εμένα μ' αρέσει να συζητώ μ' αυτούς τους ανθρώπους, ξέρουν πολλά πράγματα, και έχουν πάντα μια ενδιαφέρουσα ιστορία να διηγηθούν. Μου εξήγησαν λοιπόν πως συμμετέχουν ή μάλλον πως τους κάνουν να συμμετέχουν στους Ο.Α. Η αστυνομία τους κυνηγάει, τους μαζεύει. Κι' έπειτα τους διατάζει να εγκαταλείψουν την πόλη μέσα σε 24 ώρες, ειδεμή υπάρχει η φυλακή ή η εξορία.

Στη φυλακή υπάρχουν κελιά, κάνει λιγότερο κρύο. Όμως στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πάντα τα ίδια παγωμένα παραπήγματα. Φαντάζομαι τι γίνεται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Λένιγκραντ, στο Σαμπλίνο ή στο Κολπίνο. Οι άνθρωποι θα πρέπει να κοιμούνται πάνω στο κρύο μπετόν, ν' αρρωσταίνουν. Ο Θεός να δώσει να τρώνε τουλάχιστον λίγο.

Κάπως έτσι γίνονται σε μας οι Ο.Α., αυτά συμβαίνουν στα «υπόγεια» επίπεδα.

Για έναν άντρα, δυο ή τρία χρόνια είναι μια σχετικά μικρή ποινή. Για τις γυναίκες όμως είναι υπερβολικά μεγάλη. Κατά γενικό κανόνα, σ' αυτά τα χρόνια, η οικογένεια της καταστρέφεται κι η γυναίκα χάνει το σπιτικό της. Πρακτικά, βγαίνοντας από το στρατόπεδο δεν έχει που να πάει.

Δεν υπάρχει ούτε μια γυναίκα που νάχει φύγει από το στρατόπεδο μετά 5 χρόνια φυλάκισης χωρίς νάχει πάθει ζημιές η υγεία της. Χωρίς σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, χωρίς σοβαρές οργανικές βλάβες.

Πρόωρη εμμηνόπαυση. Διακοπή της περιόδου για πολλά χρόνια. Να ένα καθολικό φαινόμενο, που κανείς δεν παίρνει ποτέ υπόψη του. Σ' αυτά προσθέτουμε την καταστροφή της οικογένειας: τα παιδιά χάνουν τους δεσμούς με τη μητέρα τους. Έτσι μια καταδίκη που δεν αντιστοιχεί με το έγκλημα, αποτελεί επίσης κι ένα πλήγμα καταρχήν πάνω στη γυναίκα-μητέρα και πάνω στα παιδιά στη συνέχεια.

Δεν ξέρω κανέναν νόμο που να έχει δικαίωμα να διαστρέφει την προσωπικότητα ενός ανθρώπινου όντος. Δεν ξεριζώνουμε πια νύχια, δεν κόβουμε μύτες, αλλά αν στερούνε στις γυναίκες το δικαίωμα να κάνουν παιδιά, δεν είναι μήπως το ίδιο πράγμα;

Πρέπει να βρούμε άλλες μέθοδες αναμόρφωσης, ακόμα και για τους πραγματικούς εγκληματίες. Όσο για τη πλειοψηφία των γυναικών που βρίσκονται στα γυναικεία στρατόπεδα συγκέντρωσης, «παροικία αναμόρφωσης δια της εργασίας» είναι ένας πολύ ήπιος όρος που δεν ξεγελάει πιο κανέναν: είναι στρατόπεδα συγκέντρωσης —θα πρέπει απλά να αποφυλακιστούν. Όσο πιο γρήγορη είναι αυτή η απελευθέρωση τόσο και αυτές και το κράτος θα ωφεληθούν.

Γιατί είναι έγκλημα του κράτους να στερεί από χιλιάδες γυναίκες τη δυνατότητα να φέρνουν παιδιά στον κόσμο.

Γιούλια Βοζνεσένσκαγια

Λένινγκραντ, 1-1980